Sivil Toplumun Temel Taşı: Dernekler Nasıl Kurulur?

Demokratik bir toplumun temelinde ifade özgürlüğünün ve örgütlenme ve toplanma hakkının bir sonucu olarak sivil toplum kuruluşları yer almaktadır. Toplumu oluşturan bireylerin bir araya gelerek belirli amaçlarla ortak paydada buluşması ve toplumun ihtiyaçları neticesinde sivil birlikler kurmak suretiyle bu ihtiyaçları karşılama amacıyla faaliyetlerde bulunma ihtiyacının bir sonucu olarak yıllar içerisinde vakıf ve dernek kurumları meydana gelmiştir.

Hukuk pratiği bakımından dernekler ve vakıflar hususunda farklı ulusal mevzuatların farklı şartlar aradığı yadsınamaz bir gerçek olsa da bu yazının konusu itibariyle yazımızın kapsamı Türk Dernekler Hukuku mevzuatı ve pratiği ile sınırlı olarak belirlenmiştir.

Türk Hukukunda Dernekler Nasıl Kurulur?

Türk mevzuatında derneklere ilişkin temel düzenleme 4721 sayılı Medeni Kanun hükmünde yer almakta olup 56. Madde ile 100. Madde arasında düzenlenmiştir. Kanunun 56. Maddesi hükmü uyarınca belirli ve ortak bir amaca yönelik olarak kar amacı gütmeden bir araya gelen en az yedi kişinin bilgi ve çalışmalarını ortak amaçları doğrultusunda birleştirdikleri tüzel kişiliğe sahip topluluklar dernek olarak adlandırılmaktadır. Kişi unsuru bakımından kanun gerçek kişi ve tüzel kişi ayrımına gitmemiştir. Bu bakımdan gerek dernek kuruluşu gerekse dernek üyeliği bakımından hem gerçek kişiler hem de tüzel kişilerin fiil ehliyetini haiz olmaları suretiyle bu işlemlerde bulunabilecekleri düzenlenmiştir.

Kanunun 57. Maddesi hükmü uyarınca herkes önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Bir diğer deyişle uygulamada vakıflardan farklı olarak kuruluşa ilişkin olarak derneğin yerleşim yeri mülki amirliğine yapılacak başvuru kuruluş izni alınmasına yönelik olmamakla birlikte ortak amaç doğrultusunda bir araya gelen kimselerin meydana getirdiği topluluğu mülki amirliğe bildiriminden ibarettir. Bu bakımdan derneğin kuruluşu ile tüzel kişilik kazanması kavramlarının farkına değinmek gerekmektedir. Dernekler, kurucularının dernek kurma iradesi üzerine kurulmuş kabul olmakla birlikte Medeni Kanun’da, Dernekler Kanunu’nda, Dernekler Yönetmeliği’nde ve ilgili mevzuatta öngörülen gerekli belgelerin derneğin yerleşim yerinde bulunan en büyük mülki amirliğe teslimi ile birlikte tüzel kişilik kazanmaktadırlar.

Türk hukukundan bir yerin en büyük mülki amirliği valilik birimleridir. Sivil toplumun temeli olan derneklere ilişkin işlemlerle ilgili valilik bünyesinde kurulan İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü (Eski adıyla Dernekler Müdürlüğü) ilgilenmektedir. Bu bakımdan tüzel kişiliğin kazanılması sürecine ilişkin olarak hazırlanacak belgelerin derneğin yerleşim yerinin bulunduğu İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü’ne teslimi gerekmektedir.

Tüzel kişiliğin kazanılması amacıyla mülki amirliğe teslim edilecek belgeler aşağıda sayılmıştır:

1. Gerçek veya tüzel kişi en az yedi kurucu tarafından doldurulmuş ve imzalanmış Kuruluş Bildirimi Formu (Dernekler Yönetmeliği EK-2),

2. Dernek kurucuları tarafından her sayfası imzalanmış Dernek Tüzüğü,

3. Dernek kurucuları arasında tüzel kişiliklerin bulunması halinde; bu tüzel kişilerin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluş belgesi ile tüzel kişiliklerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtilmek kaydıyla bu konuda alınmış kararın örneği,

4. Kurucular arasında yabancı dernek veya dernek ve vakıf dışında kar amacı gütmeyen kuruluşlar bulunması halinde, bu tüzel kişilerin derneklere kurucu olabilmesine dair İçişleri Bakanlığınca izin verildiğini belirten dernek kurucuları tarafından imzalanmış yazılı beyan,

5. Kurucular arasında yabancı uyruklular varsa, bunların Türkiye'de yerleşme hakkına sahip olduklarını gösterir belgelerin örnekleri,

6. Dernek merkezinin tapu kütüğünde mesken olarak gösterilen yerlerde bulunacak olması halinde kat malikleri kurulunun oybirliği ile alacağı karar örneği.

Yukarıda sayılan belgelerin İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü’ne teslimi ile başvuru sahibine kuruluş bildirimi ve eklerinin alındığına dair Dernekler Yönetmeliği EK-1’de örneği bulunan Alındı Belgesi verilir.

Derneğin yerleşim yerine göre tespit edilecek olan yetkili İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü, Medeni Kanun’un 60. Maddesi uyarınca kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve beraberinde teslim edilen belgeleri inceleyerek teslimden itibaren 60 gün içerisinde karara bağlayacaktır.

Teslim edilen evrakta kanuna aykırılık veya noksanlık tespit edilmesi halinde kuruculardan bu aykırılık ve eksikliklerin giderilmesi veya tamamlanması talep edilir. Bu talebin dernek yetkililerine tebliğinden itibaren otuz gün içinde belirtilen noksanlık tamamlanmaz ve kanuna aykırılık giderilmezse yetkili asliye hukuk mahkemesinde derneğin feshi konusunda dava açılması için durumu Cumhuriyet savcılığına bildirilir. Cumhuriyet savcısı mahkemeden derneğin faaliyetinin durdurulmasına karar verilmesini de isteyebilecektir.

Kuruluş bildiriminde, tüzükte ve belgelerde kanuna aykırılık veya noksanlık bulunmaz ise ya da bu aykırılık veya noksanlık anılan süre içerisinde giderilmiş bulunursa tüzel kişiliğin kazanıldığı hususu İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü’nce derneğe yazılı olarak bildirilecek ve dernekler kütüğüne kaydedilecektir.

Saygılarımla,

Av. Murat Alper ÖZKAN